Lời nói đầu: Đây là bài viết từ năm 2010 ghi lại chuyến đi năm 2004 của hai vợ chồng tôi. Bảy năm qua,, có dịp đọc lại tôi vẫn cảm thấy chút gì chạm vào lòng, vẫn cảm thấy hay (hay là tự mình khen văn mình?) nên chia sẻ lại với các bạn trong Lối Xưa này, vốn là chốn tôi hay đi về! Mời các bạn cùng đọc.

Hà Nội và Chùa Hương - năm 2004


Trời Hà Nội mùa Thu thật đẹp: không khí se lạnh, vừa đủ lạnh để người Hà Thành khoác lên những chiếc áo len, nét duyên dáng của các cô tiểu thư đất Thăng Long cũng tăng thêm bội phần.

Chúng tôi đặt chân đến Hà Nội lần đầu vào 1 ngày thu như thế! Nhìn, nghe....vì Hà Nội đối với chúng tôi tuy quen mà lạ: Lạ là vì lần đầu đến ; quen là vì Hà Nội hiện diện trong lịch sử, trong văn thơ, trong lòng hoài vọng mong mỏi 1 ngày được nhìn thấy hồ Hoàn Kiếm với Tháp Rùa, được dạo quanh hồ Tây và nhấm nháp bánh tôm hồ Tây mà mình đã đọc rất nhiều trong thời học sinh nhưng cứ tưởng không bao giờ thành hiện thực..... Cho đến mùa thu năm 2004 !

(những hình trong bài viết này phần nhiều được trích trở lại từ máy quay phim nên chất lượng kém - hình ảnh chụp từ máy chụp hình bị cậu con cả làm hư mất lúc chuyển ra portable HD )

Từ xứ chuột túi, chuyến bay Vờ Nờ A đưa chúng tôi lướt mây về nhà. Vì là Vờ Nờ A, nên chúng tôi thích thú nghe, hiểu và có những yêu cầu rất dễ dàng không cần phải uốn cong lưỡi! nhưng cũng vì không cần phải uốn cong lưỡi nên tai cũng nghe hiểu mọi chuyện xảy ra trong chuyến bay mà không cần phải cố gắng lắm; cũng không phải dễ chịu cho lắm ....nhưng đúng là có đi có biết, có nghe có hiểu....

Khách sạn nơi hai vợ chồng tôi ngụ nằm trong khu phố cổ, buổi sáng ông Bọ thường dậy sớm xuống ngang đường có tiệm phở nhỏ: phở ăn cũng thường nhưng 30 năm ông Bọ mới lại được ly chè tươi xanh uống mát miệng mát lòng, khề khà uống chè, chuyện vãn với vài người khách quen của ông chủ hàng phở cũng thuộc hàng sắp sửa cổ lai hy, ông Bọ thấy đời bổng đẹp không vì cao lương mỹ vị, mà vì khung cảnh và nếp sống quen thuộc đang sống và cảm nhận đây, như chưa từng có khoảng cách nào xảy ra trong cuộc đời!

Lâu, lâu lắm ông Bọ mới được ăn những bìa đậu rán vàng như thế này cùng bát canh ốc nấu chuối xanh, cơm nóng sốt được xới ra bát không phài từ nồi cơm điện mà từ chiếc nồi to được ủ nóng bằng nhiều lớp vải và 1 tấm đệm đan. Ông Bọ tưởng như mẹ già ông vừa quay lưng khuất bóng sau phên vách bếp.... không có khói mà mắt ông bỗng dưng cay....

Hồ Hoàn Kiếm, buổi sáng tinh mơ, buổi trưa nắng nóng, buổi tối êm dịu..... Lúc nào chúng tôi cũng gặp đông đầy người dân Hà Thành: buổi sáng sớm các cụ, các bác và các bạn tập dưỡng sinh Tai Chi thể dục. Nắng sớm vừa cao đủ làm tan sương giá trên mặt hồ thì thay vào những người vội vàng về đi làm hoặc đi chợ búa lo việc hàng ngày là những người buôn gánh bán bưng, các em ôm hàng sách bán dạo sống nhờ vào khách du lịch. Và họ, những người khách du lịch đủ các quốc tịch các màu da cũng đã có mặt : người thì chụp hình cảnh quan hồ, kẻ thì túm tụm vào cái kiosk nhỏ đầu hồ chọn lựa mua tour thăm quanh thành phố. Chúng tôi tuy vốn cũng chỉ là khách du lịch, nhưng có lợi thế là khách du lịch hạng "người nhà"; buổi sáng, buổi trưa hoặc buổi tối vẫn thả bước dạo quanh bờ hồ, trời thu buổi sớm mặt hồ bảng lãng lớp sương mỏng khiến bờ hồ thêm phần thơ mộng, buổi trưa hơi nước từ mặt hồ hợp cùng bóng râm những tàn phượng cỗi quanh hồ giúp giảm nhiệt độ hâm hấp bốc lên từ mặt đường nhựa, giúp những người lao động có thể ngã lưng chợp mắt dăm ba phút trên những ghế đá quanh hồ. Và buổi tối, buổi tối là thời khắc của những cặp tình nhân quấn quýt vào nhau nhờ vào sự đồng lõa của bóng tối! Thường chúng tôi chọn 1 ghế đá ngồi ngắm hồ, ngắm người và thưởng thức kem que bờ hồ; trò chuyện với nhiều người nhặt ra nhiều chuyện sống rất hay, và nhìn thấy cụ rùa trồi lên hớp không khí:


Gần cầu Thê Húc lối vào đền Ngọc Sơn, vẫn thấy vài cô cậu chắc học ngành hội họa ngồi vẽ, rất đẹp:


Và cuộc đời....cuộc sống người dân Hà Thành vẫn bình thản trải ra quanh hai chúng tôi, hai người khách tuy đồng tộc nhưng lại là khách phương xa một lần ghé thăm:

Hồ Tây buổi chiều gió mát, ngồi trong quán nhìn ra mặt hồ Trúc Bạch nhớ lại những tác phẩm tả về Hà Nội 36 phố phường xưa, gọi dĩa bánh tôm và chai bia Halida. Có lẽ trong cảm nhận của tuổi học sinh mới lớn đã tăng thêm hương vị món ăn này trong các tác phẩm và tác giả thời đó, là điều mà chúng tôi hoàn toàn không có trong tuổi về chiều đi tìm cảm xúc cho những gì mình đã đọc; nên cuốn chiếc bánh giòn vào lá rau mà không thấy cái tuyệt trong cảm nhận. Hay là không gian cũng góp phần cho vị giác? Từ 1 món ăn cho học sinh mới lớn giàu mơ mộng nhưng tài chính có giới hạn, miếng bánh tôm ngoài cái ngon vì ăn dè, còn thêm cái ngon vì bạn bè cùng vây quanh bà cụ chiên bánh mộc mạc, húp cả chén nước giấm vẩn còn thòm thèm chưa đã??? Trong quán này, khung cảnh nhìn ra hồ Trúc Bạch hữu tình, bàn ghế trải khăn lịch sự, chén dĩa trắng lốp...nhưng chính những cái lịch sự đó thật là không hòa hợp được với món ăn giản dị chân quê? Quán này, khung cảnh này thích hợp với 1 cuộc nhậu hơn....


Băng ngang đường Thanh Niên (?) ngày xưa đọc thấy tên là đường Cổ Ngư (vẫn thích tên Cổ Ngư vì nghe thơ hơn...), Hai vợ chồng vào thăm đền Trấn Vũ


Theo con đường dẫn vào chùa; một ngôi chùa đơn sơ còn đậm dấu vết thời gian với mái ngói và các cột trong chùa đã lên nước (chúng tôi chỉ viết theo cảm nhận và kiến thức rất là hạn hẹp của minh, có sai xin các bạn góp lời sửa chữa)


Chiều đó trên đường tìm về để cảm nhận, chúng tôi tìm đến quán chả cá Lã Vọng gần khách sạn. Chiếc cầu thang gỗ dốc ngược thật đúng với chiếc cầu thang nhỏ căn nhà tôi sống thuở nhỏ, cách bài trí trong căn nhà dưới cũng mang đậm nét Việt xưa mà hai chúng tôi muốn nhìn thấy! Còn món ăn:


Như nhìn thấy nhà văn Vũ Bằng đang ngồi trong bàn góc kia ... lá rau thơm, chén mắm và khói mờ bốc lên từ những hỏa lò nhỏ làm chúng tôi thấy mình đang tìm được nổi xúc cảm trong "Thương nhớ mười hai"

Ai trong chúng ta đã chẳng có lần đọc bài thơ đẹp cả tình lẫn ý này của Nguyễn Nhược Pháp?? Cho nên, sáng mờ sương trên ngọn cỏ Hà Nội đã có hai người khách theo chân cô bé 15 tuổi...


Bến Đục ngày nay không đò nan không bưồm lô nhô mà chỉ thấy thuyền đò bằng kim loại và người chen chân người: điều hành bến đò, người lái thuyền, người làm cò, du khách Tây thật và Tây giấy, Tây trắng tây đen lẫn tây vàng.... tất cà hợp thành 1 khu vực hỗn loạn.

Trên bến:


Dưới sông:

Réo rắt suối đưa quanh.
Ven bờ, ngọn núi xanh,
Nhịp cầu xa nho nhỏ.
Cảnh đẹp gần như tranh.

Suối Yến uốn lượn trong sương mùa thu, lẽ ra phải là hình ảnh đẹp gần như tranh như cô bé 15 tuổi của Nguyễn Nhược Pháp đã tả như trong bài thơ, nhưng có lẽ tôi chọn lựa sai thời điểm để thăm chùa Hương. lẫn trong những nhịp cầu nho nhò, cảnh cũng rất êm đềm như tranh, nhưng tranh thì không có tiếng động của máy nạo vét bùn khơi dòng suối chuẩn bị cho mùa hội sắp đến.

Suốt dọc đoạn suối Yến từ Bến Đục dẫn vào đến bến lên chùa Hương có 2 cô gái (hình cuối của post trên) chèo theo chiếc thuyền nhỏ chở hai vợ chồng tôi và 2 người khách du lịch Mỹ cùng cặp vợ chồng gốc Ấn đến từ Mã Lai. Hai cô dẫn giải những cảnh đẹp dọc đường cho khách trên thuyền - bằng tiếng Việt, dĩ nhiên - Vì nghe hiểu, nên hầu như hai cô hướng dẫn riêng cho hai vợ chồng:

Sau núi Oản, Gà, Xôi,
Bao nhiêu là khỉ ngồị
Tới núi con voi phục,
Có đủ cả đầu đuôi.

Có ngọn núi, thay vì quay đầu chầu vào hướng chùa Hương, lại "cứng đầu" quay ngược lại, và 2 cô chỉ cho biết ngọn núi bị trảm đầu để trừng phạt tội ngoan cố này. Công tâm mà nói, có được người địa phương giải thích thì các tích truyền và các ngọn núi chung quanh cũng dể thấm nhận hơn!

Chùa lấp sau rừng cây,
(Thuyền ta đi một ngày)
Lên cửa chùa em thấy
Hơn một trăm ăn mày.

May quá, tuy thuyền chèo chứ không phải thuyền máy mà chỉ khoảng gần 1 giờ đã đến bến lên chùa. Dọc hai bên đường nhiều hàng quán bày bán hương đèn (quên nói là khi bắt đầu vào thị trấn địa phận quanh chùa Hương đã thấy rất nhiều gian lều trương bảng "Nơi đây có đổi tiền lẻ" - chưa hiểu đổi tiền lẻ để làm gì!) nhưng điều làm chúng tôi sốc nhất là nơi thanh tịnh lại có những quán bán thịt rừng các loại! Thôi mình cứ nhắm mắt mà đi tới!

Em đi, chàng theo sau,
Em không dám đi mau,
Ngại chàng chê hấp tấp,
Số gian nan không giàu!

Tôi đã cùng bước chung với ống ấy qua gần 40 năm, lúc sung sướng cũng như khi gian nan đã cùng dìu nhau chung hưởng và phấn đấu. Nhưng tôi vẫn bước chậm không phải vì ngại bị chê số gian nan không giàu mà vì con đường đá thô sơ không thể bước nhanh sợ té! may quá, 2 cô gái khi này đã giúp chúng tôi, tay đỡ tay nâng "Bố mẹ để con giúp, coi chừng ngã!" Lòng chùng xuống vì cảm động


Thật ra con đường đá này, đi thì dễ trượt chân nhưng trông còn hay gấp trăm lần con đường trải nhựa, may quá, chính quyền sở tại chỉ bắt đầu dựng cột chuẩn bị lắp cáp treo (2004) nhưng nghe đâu cũng gặp tranh cãi nhiều với dân địa phương. Ngang chùa (suốii?) Giải Oan, 2 cô đưa 2 vợ chồng vào ngôi chái nhỏ xéo ngang chùa, có bác trung niên lo quét lá và săn sóc bên ngoài; chúng tôi được mời trà và chuyện trò cùng nhau trong dăm phút nghỉ ngơi. Biếu bác trung niên chút quà mọn, chúng tôi trở xuống vì nhắm không leo nổi lên động Hương Tích, đến đây câu chuyện mới thực sự bắt đầu:

Trên đường đi, 1 trong 2 cô gái dẫn đường tự giới thiệu:

- Bố Mẹ ạ, chúng con làm trong tổ chụp ảnh cho du khách, bố mẹ giúp chúng con hôm nay nhé!

Tốt thôi! thường khi du lịch, chỉ thu hoạch được hình phong cảnh hoặc độc hành; được ông thì thiếu bà i nên lòng vui mà thấy chuyến đi chù Hương này được hình của cả hai. Cô lại tốt lòng đề nghị tiếp:

- Chụp máy phim con vài ảnh thôi ạ, còn thì để con chụp cho Bố Mẹ bằng máy của Bố Mẹ, như thế đỡ tốn hơn ạ!

Quá tốt! còn gì hơn?

Trở xuống, 2 cô nhỏ nhẹ bảo:

- Bố Mẹ cho chúng con ít tiền boa, kẻo xuống đến dưới lại phải nạp vào tổ, chia ra chúng con chẳng còn gì ạ!

Sao lại thế được? người ta đã theo mình suốt quãng đường, giúp mình qua những chặng đường dốc, sao lại lấy tiền thưởng của người ta mà chia cho kẻ khác vốn không có công sức gì? Tôi đưa ra 50.000 đ (2004) nhưng bị từ chối:

-Ấy Mẹ ơi, đời sống đắt đỏ mà Mẹ cho chúng con thế làm sao sống?

Chết thật, thế ra đây là nghề chính chứ không phài phụ à? thế thì 50 nghìn làm sao người ta sống được, thôi thế 100 nghìn vậy!

- Mẹ ơi!

Thôi thì 150 nghìn vậy!

- Mẹ ơi người ta còn boa chúng con 100 đô Mỹ ấy!

Dến phiên "Mẹ" gọi mẹ ơi!!! chưa từng thấy chuyện kỳ cục như thế này!! phát cáu, lòng chùng xuống vì tức, "Mẹ" thõng câu:

- Cô có lấy hay không thì tùy, nhưng tôi chỉ còn bằng ấy, còn dư tý chút chốc phải trả tiền hình cho Cô và còn phần cô chèo đò chứ!

"Con gái" chụp lấy tiền trước khi "Mẹ" cho trở vào túi!!!

Cẩn thận bước xuống dốc (không người giúp sức nữa), chúng tôi quanh vào chùa Thiên Trù thăm cảnh chùa cho dịu cơn bực tức.

Qua cổng tam quan, là 1 nhà tạm thoáng rộng dành cho khách vãn cảnh chùa dừng chân nghỉ và sửa soạn đồ lễ hương đèn, giàn cột gỗ đen bóng dấu thời gian. Hoàn hồn sau cơn đôi co với 2 cô gái, chúng tôi nghỉ mệt trên những bậc thềm tam cấp, trò chuyện với anh hướng dẫn (của đoàn khác, anh hướng dẫn đoàn chúng tôi còn bận đưa khách lên động) và dẩn giải đôi việc với những khách khác gần bên.


Qua khỏi nhà tạm là 1 khoảnh sân rộng, giữa sân có 1 đỉnh hương đồng đen - to lớn nhưng lạnh lẽo hương khói, có lẽ không đúng dịp lễ hội chăng. Đứng ngồi quanh đấy thật cũng không thể thiếu những người chuyên làm phiền khách du lịch, mời khách đổi tiền lẻ - À! bây giờ tôi mới ngộ ra là đổi tiền lẻ để cho vào thùng công đức dâng cúng chùa và kẹp vào các tượng hộ pháp, Bồ Tát và Phật vì thờ trên bàn thờ cao nên thoát được cảnh phải cầm tiền trên tay khó coi như thế. Nhưng tôi nghĩ mãi, nghĩ mãi vẫn không ngộ ra được sao lại mời khách du lịch ngoại quốc đổi tiền lẻ để cúng chùa? Còn cúng thùng công đức là việc làm rất tốt, giúp cho chùa có tài chánh để hương khói và gìn giử tu bổ khuôn viên, nhưng không phải đó là tùy tâm sao?

Chánh điện nằm sau khoảng sân này, chùa còn giử được nét nguyên thủy mộc mạc của 1 ngôi chùa đất Việt:


Nhà chuông nằm phía bên trái đỉnh hương:


Trên thềm chánh điện, chúng tôi nhìn thấy 1 nhà sư chưa già lắm, phong thái từ tốn điềm đạm tay đang phân phát oản cho đám trẻ lem luốc người địa phương, vừa vui vẻ tiếp chuyện với vài khách du lịch qua thông dịch của các anh hướng dẫn. Sư chấp hai tay khẻ cúi đầu chào "Mô Phật" khi xin phép được chụp hình và mở cửa chánh điện cho chúng tôi vào. Bên trái chánh điện là tượng Ông Ác. Trí nhớ của tuổi già đã bắt đầu ngoan cố, không nhớ nổi là có tượng Ông Thiện hay không? nếu có sao mình lại không chụp hình mà chỉ có hình Ông Ác? Nếu chỉ có Ông Ác, thì Ông Thiện đâu mà không song hành cùng Ông Ác để thưởng thiện phạt ác người đời? Hay là vì ít việc làm quá nên Ông Thiện chỉ đóng vai phụ nơi tôn nghiêm này?


Bước vào gian thờ, vì là người Công Giáo nên chúng tôi chỉ vái tôn kính mà không đảnh lễ Bồ Tát, trong gian thờ tối mờ mờ các tượng thờ cũng mang đậm nét Việt Nam, không mang nét ngoại lai quá lộ liễu như nhiều tượng tân tạo khác.


Nhẹ nhàng lòng phần nào, chúng tôi dạo quanh khuôn viên, phía góc sân hậu điện có tượng kỳ lân và gian hậu điện nép sau hàng cau thanh thoát:


Trở về bến Đục, lại thêm một màn chèo kéo phản cảm giữa các người môi giới, điều hành bến đò và các du khách ngoại quốc để đòi thêm tiền đò, tiền thưởng mặc dù tất cả giá cả đả được tính vào tour; và người hướng dẫn viên sau khi căn dặn khách chỉ thưởng cho người chèo đò (hợp lý!) đã biến chui đâu mất mặc cho khách lúng túng với những lôi thôi xảy ra! riêng phần chúng tôi, sau khi dúi cho cô chèo đò ít tiền thưởng, cũng nhanh nhẹn "hô biến" lên xe!

Không khí trên xe lặng lẽ 1 cách nặng nề trên đường trở về Hà Nội! Cả hai chúng tôi dựa đầu vào thành xe nhắm mắt giả vờ ngủ để tránh cái nhìn và những câu hỏi của các bạn đồng hành. Đến khách sạn, không hiểu vì sao thay vì cửa chính ông Bọ lại tông ngay vào khung kính bên cạnh trán chảy máu, bây giờ nước mắt ông Bọ mới trào ra.

Ai bảo nhà khách sạn chùi kính quá trong??????

Trong lòng Hà Nội, vẫn còn 1 nơi mà chúng tôi muốn ghé thăm, đó là Văn Miếu. Bước qua khỏi cổng tam quan (theo WIki gọi là Văn Miếu Môn) là Khuê Văn Miếu



Dạo quanh khuôn viên, chúng tôi ngắm nhà bia, tìm đọc những tên rất quen của vài vị tiến sĩ:


Nhà thờ Khổng Tử:


Và 2 vị Nhan Tử,Tử Tư trong Thất thập nhị hiền:


Đáng buồn là trong khuôn viên có 1 nhà bán đồ lưu niệm, và cảnh chèo kéo trả giá giữa các cô bán hàng mặc quốc phục với khách đa số là những người ngoại quốc! thậm chí 1 cô còn chạy theo 1 vị khách người Nhật lớn tuổi ra đến cổng và kéo ông này trở vào để bán cho ông 1 món hàng mà trước đó ông đã xem và trả giá mua (và đã bị từ chối) mặc cho ông này lắc đầu với vẻ mặt khó chịu.

Dù sao, chúng tôi cũng thấy mừng là đã đến thăm Hà Nội năm 2004 này. Hà Nội thời gian này tuy thay đổi nhiều để bắt theo đà kinh tế; nhưng chưa thay đổi quá để mất cái hồn xưa! Năm 2007 tôi có đưa con gái, con rể và bạn con rể đi thăm Việt Nam; trong 3 năm người và cảnh quan Hà Nội đã thay đổi khá là nhiều! Nào ai biết trong vài năm tới Hà Nội sẽ ra sao? Tân tiến hơn là chắc, nhưng vấn đề là cái duyên của 36 phố phường sẽ còn lại những gì?

Tôi ngẩm lại, đi tìm hình bóng cô bé 15 tuổi của Nguyễn Nhược Pháp khác nào câu thơ:

Đập cổ kính mong tìm thấy bóng
Xếp tàn y lại để dành hương!

Kính đã vỡ mà bóng tìm nào thấy! Và tàn y, nếu không khéo giữ gìn sẽ chỉ còn mùi hương ẩm mốc khó chịu của thời gian.....

Đọc chuyện Bọ kể hay quá. Hình chụp đẹp và đầy đủ. Năm 2001 chị về VN, chụp hình lung tung, Trên đường về lại Saigon, để quên máy chụp hình trên xe, mất luôn.